[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Wszystkiezłe przykłady wzięły swój początek z dobrych precedensów.A kiedywładza dostanie się w ręce ludzi nie umiejących się z nią obchodzić, albomniej szlachetnych, nowy ów sposób karania zostaje zastosowany nie dotych, którzy na niego zasługują, lecz do niewinnych i niezasługujących.Popokonaniu Ateńczyków narzucili im Lacedemończycy 30 tyranów, którzymieli zarządzać ich rzecząpospolitą.Ci zrazu zaczęli wszystkichnajgorszych i przez wszystkich znienawidzonych obywateli bez sądu likwi- dować; lud cieszył się z tego i mówił, że słusznie się dzieje; pózniej kiedyzwolna wzrosła ich samowola, na równi mordowali dobrych i złych,według kaprysu, a wszystkich innych terroryzowali.Tak społeczeństwojarzmem niewoli przytłoczone ciężki haracz zapłaciło za bezgraniczną swąradość.Kiedy za naszej pamięci zwycięski Sulla zabić kazał Damazyppa iinnych tego rodzaju ludzi, którzy wyrośli na nieszczęściu rzeczypospolitej,któż nie pochwalał tego czynu? Mówili, że słusznie zabito zbrodniarzy iwarchołów, którzy rozruchami niepokoili rzeczpospolitą.Lecz fakt ten byłpoczątkiem wielkiej klęski.Albowiem jak ktoś tylko cudzego domu lubwilli, wreszcie naczyń lub szat cudzych zapragnął, starał się, aby właścicielznalazł się na liście proskrybowanych.W ten sposób ci, dla których śmierćDamazyppa dała powód do radości - niedługo potem sami ciągnięci byli narzez i nie pierwej nastał kres mordowaniu, aż Sulla wszystkich swoimbogactwem nasycił.Nie boję ja się tego przy Marku Tulliuszu, i wdzisiejszych czasach, lecz w wielkim społeczeństwie liczne są i rozmaitecharaktery.Przecież w innej epoce, za innego konsula, który równieżbędzie miał w ręku siłę zbrojną, może jakaś rzecz nieprawdziwa zostaćuznana za prawdę; kiedy opierając się na tym precedensie, konsul na mocyuchwały senatu dobędzie miecza, któż mu wtedy kres położy, albohamulec?Senatorowie, przodkowie nasi nie byli pozbawieni ani rozumu, aniodwagi, i nigdy zarozumiałość nie stała im na przeszkodzie wnaśladowaniu cudzych instytucji, o ile tylko były one dobre.Brońwojskową odporną i zaczepną przejęli od Samnitów, insygnia urzędnicze wprzeważnej części od Etrusków; w końcu, co gdziekolwiek usprzymierzeńców albo nieprzyjaciół wydawało się im przydatnym, zwielkim zapałem zaprowadzali u siebie w ojczyznie.Woleli naśladowaćdobrych niż im zazdrościć.Lecz w tym samym właśnie czasie naśladującobyczaj Grecji, stosowali karę chłosty w stosunku do obywateli, a wstosunku do skazańców karę śmierci.Kiedy rzeczpospolita wzrosła, i przywielkiej ilości obywateli doszły do znaczenia stronnictwa, kiedy poczęto naniewinnych sidła zastawiać, i in- ne tego rodzaju praktyki zaczęły mieć miejsce, wtedy ustanowiono prawoPorcjusza i inne prawa, pozwalające skazanym iść na dobrowolnewygnanie.Ten, senatorowie, moment uważam za szczególnie doniosły iprzemawiający za tym, żebyśmy nie przyjmowali nowego projektu.Zaiste,męstwo i mądrość większa była u tych, którzy z małych zasobów takwielkie państwo stworzyli, niż u nas, którzy te dobrze nabyte zdobyczeledwo utrzymujemy.Czyż więc jestem za tym, żeby ich rozpuścić wolno i powiększyć w tensposób armię Katyliny? Bynajmniej! Ale taki jest mój wniosek:skonfiskować należy ich pieniądze, a ich samych trzymać w więzieniu wtych miastach municypalnych, które mają najwięcej środkówbezpieczeństwa.Sprawy ich w przyszłości nie wolno nikomu stawiać naporządku dziennym obrad senatu, ani na zgromadzeniu ludowym; senatorzeka, że ten kto by wbrew temu postąpił, działa przeciw rzeczypospoliteji bezpieczeństwu powszechnemu".52.Kiedy Cezar skończył swe przemówienie, inni senatorowie, krótkowypowiadali się, jedni za tym, inni za tamtym wnioskiem.Lecz MarekKaton zapytany o zdanie, tego rodzaju mowę wygłosił: Zupełnie odmiennego doznaję uczucia, kiedy zastanawiam się nadsytuacją i naszym niebezpieczeństwem, a wtedy gdy rozważamzapatrywania niektórych z nas.Oni, zda mi się dyskutowali nad sprawąukarania ludzi, którzy przeciw ojczyznie, rodzicom, ołtarzom i ogniskomdomowym wojnę uknuli; sytuacja zaś wymaga, raczej strzec się ich, niżnaradzać się nad tym, co się ma w stosunku do nich postanowić, Albowiemwszystkie inne zbrodnie wtedy możesz ścigać, kiedy zostaną popełnione; tazaś zbrodnia jest taka, że jeśli nie zapobiegniesz jej zawczasu, to pózniej,gdy stanie się faktem, na próżno błagałbyś pomocy sądów.Po zdobyciumiasta nic nie pozostaje zwyciężonym.Lecz na bogów nieśmiertelnych dowas się zwracam, do was, którzyście zawsze domy, wille, rzezby, obrazywasze wyżej cenili, niż rzeczpospolitą.Jeśli te wszystkie dobra przez wasumiłowane (obojętne, jaką one mają naprawdę war- tość), chcecie zatrzymać, jeżeli chcecie mieć warunki spokojne dlazażywania waszych rozkoszy, przebudzcie się wreszcie zajmijcie siępaństwem.Nie idzie tu o podatki, ani o krzywdy sprzymierzeńców;wolność i życie nasze są zagrożone.Niejednokrotnie, senatorowie, przemawiałem wyczerpująco w tymgronie.Skarżyłem się na zbytek i chciwość naszych obywateli i wielumam z tego powodu wrogów.Ja, który sobie ani swym skłonnościomnigdy nie pozwoliłem na żadne wykroczenie, nie łatwo wybaczałemswawoli drugich.Lecz chociaż wyście mało na me słowa zwracali uwagi,to jednak rzeczpospolita była silna, a bogactwo pozwalało nalekkomyślność.Teraz jednak już nie o to idzie, czy mamy żyć wedługdobrych czy złych obyczajów, ani o to, jak wielkim albo jak wspaniałymma być państwo narodu rzymskiego, lecz o to, czy te wszystkie dobra,jakiekolwiek się one komuś wydają, mają być w przyszłości naszą wła-snością, czy razem z nami samymi własnością nieprzyjaciół.Ktoś mi tunapomyka o miłosierdziu i łagodności.Już dawno zatraciliśmy prawdziweznaczenie słów
[ Pobierz całość w formacie PDF ]