[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Zwykli też, gdy wojna wybuchnie, wzbraniać się przed udziałem, jeśli nie dostająutrzymania mimo swego ubóstwa; jeśli jednak zapewni się im utrzymanie, chętnieruszają na wojnę.10.W niektórych państwach w szeregi pełnouprawnionych obywateli wchodząnie tylko ci, co pełnią służbę wojskową jako ciężkozbrojni, ale i ci, co ją już 103odbyli; taki ustrój był też u Malijczyków33, tylko że urzędników dobierali z tych,którzy jeszcze zdolni byli do służby wojskowej.U Greków w pierwszych czasachpo zniesieniu królestwa rządy w państwie spoczęły w rękach wojowników i toz początku rycerzy (bo jazda stanowiła o sile i przewadze w wojnie; ciężkozbrojnapiechota bez odpowiedniej taktyki jest bowiem nieużyteczna, a w dawnych czasachnie było w tym względzie doświadczenia i znajomości zasad wojowania, tak żesiła wojskowa opierała się na jezdzie).Ze wzrostem państw i wzmożeniem sięznaczenia ciężkozbrojnych wzrosła też liczba biorących udział w rządach.Dlategodzisiejsze politeje nazywano dawniej demokracjami.11.Ze zrozumiałych przyczyn dawne państwa miały ustrój oligarchicznyi królewski.Z powodu niewielkiej liczby ludności nie posiadały mianowicielicznego stanu średniego, tak że lud nieliczny i niezorganizowany łatwiej znosiłpanowanie innych.Wyłożyliśmy tedy, z jakiego powodu istnieje większa ilość ustrojów i dlaczegoprócz tych, o których zwyczajnie się mówi, są inne jeszcze (bo demokracja nie jestco do liczby jedna, a podobnie jest i z innymi ustrojami), ponadto jakie są międzynimi różnice i z jakiej przyczyny one występują, i w końcu, jaki ustrój jestogólnie mówiąc, najlepszy, a jaki spośród innych jakim ludziom odpowiada.11.Części składowe każdego ustroju.Czynnik obradujący1.Nasuwające się z kolei zagadnienia pragniemy znów omówić zarównoogólnie, jak i każde z osobna, przyjąwszy odpowiedni do tego punkt wyjścia.Wszystkie ustroje mają trzy części składowe, toteż mądry prawodawca musisię nad tym zastanowić, co jest dla każdej z nich pożyteczne; jeśli się oneprzedstawiają dobrze, to i ustrój musi być dobry, a różnice między nimi stanowiątakże o różnicy ustrojów.Jedną z tych trzech części jest czynnik obradujący nadsprawami państwowymi, drugą czynnik rządzący (bierze się przy tym pod uwagę,jakie winny być urzędy, jaki ich zakres władzy i jaki sposób ich wyboru), trzeciązaś czynnik sądzący.Czynnik obradujący rozstrzyga o pokoju i wojnie, o zawarciu i zerwaniuprzymierza, o prawach, o [karze] śmierci, wygnania i konfiskaty mienia, o wyborzeurzędników i ich kontroli.2.Z konieczności rozstrzygnięcia we wszystkich tych sprawach albo spoczywająw rękach wszystkich obywateli, albo tylko niektórych, a więc pewnej jednejwładzy czy też i kilku władz, albo też w pewnych wypadkach powierza sięrozstrzygnięcia różnym władzom, albo w końcu pewne rozstrzygnięcia oddaje sięwszystkim, a pewne tylko niektórym.To, że wszyscy o wszystkim decydują, jestcechą demokratyczną, bo lud dąży do takiej równości.33Mieszkańcy krainy Malis w środkowej Grecji nad zatoką Morza Egejskiego tej samej nazwy. 1043.Jeśli rozstrzygnięcie spoczywa w rękach wszystkich, to dokonuje się tow różnych formach.Jedna z nich polega na tym, że obywatele nie działają wszyscygromadnie, lecz w pewnej kolejności.(Tak jest w ustroju Teleklesa z Miletu34;także i w innych ustrojach urzędnicy obradują na wspólnych zebraniach, ale naurzędy dostają się wszyscy obywatele kolejno z fyl i najmniejszych poddziałów,aż wszyscy się przez kolejkę przesuną.) Schodzą się zaś wszyscy tylko wówczas,gdy chodzi o zagadnienia ustawodawcze i ustrojowe lub o wysłuchanie obwieszczeńurzędników.4.Druga forma przejawia się w tym, że rozstrzygają wszyscy gromadnie, alezbierają się tylko dla wyboru urzędników, dla uchwalenia praw, dla powzięciauchwały w sprawie pokoju i wojny, dla przyjęcia sprawozdań z działalnościurzędników, podczas gdy nad innymi sprawami radzą urzędnicy powołani doodpowiednich zadań w drodze wyboru spośród wszystkich lub przez losowanie.Trzecia znów forma polega na tym, że obywatele schodzą się na wyboryurzędników i dla przyjęcia sprawozdań z ich działalności oraz dla obrad nad wojnąi przymierzem, podczas gdy resztę spraw załatwiają urzędnicy, o ile możnościwybierani, co wówczas zwłaszcza jest konieczne, gdy chodzi o urzędy wymagającerzeczowych wiadomości.5.W czwartej formie wszyscy na wspólnym zebraniu obradują nad wszystkim,urzędnicy zaś o niczym nie stanowią, a tylko wydają uprzedzające uchwałę luduorzeczenie.W ten sposób właśnie rządzi się dziś skrajna demokracja, która jest,jak powiadam, odpowiednikiem oligarchii wielmożów i monarchii o charakterzetyranii.To są zatem wszystkie te formy demokratyczne.6.Jeśli zaś rozstrzygnięcie we wszystkich sprawach spoczywa w rękach kilku[ludzi], to jest to oligarchia.Ta również wykazuje więcej odmian.Jeśli mianowicieprzeprowadza się wybory według umiarkowanego cenzusu majątkowego, skutkiemczego więcej ludzi ma dostęp do rządów, a ludzie nie naruszają żadnego z przepisówprawnych, ale się do nich stosują, jeśli nadto osiągnięcie cenzusu daje prawo doudziału w rządach, to jest to wprawdzie oligarchia, ale o charakterze politei zewzględu na zachowanie umiaru
[ Pobierz całość w formacie PDF ]